PYŁKI ROŚLIN

Pyłkowica – potocznie katar sienny, to uczulenie na pyłki roślin wiatropylnych, czyli takich, których kwiaty do zapylenia potrzebują wiatru będącego w stanie transportować ich pyłki na duże odległości. Objawy alergii pyłkowej występują sezonowo, co roku , o podobnej porze, w okresie pylenia roślin. Średnica pyłków waha się w granicach 5-200 mikrometrów. Pyłki przenoszone przez wiatr są mniejsze, zwykle o średnicy 17-58 mikrometrów. Ze względu na swój rozmiar najłatwiej osadzają się na spojówkach i śluzówkach górnych dróg oddechowych. Do oskrzeli dostają się jedynie cząsteczki o wielkości poniżej 10 mikrometrów, co tłumaczy przewagę objawów ze strony spojówek i błony śluzowej nosa. Objawy ze strony oskrzeli spowodowane są przede wszystkim penetracją do dolnych dróg oddechowych alergenów uwalnianych z pękniętych ziaren pyłków. W czasie krótkotrwałych opadów deszczu ziarna te chłoną wodę, pęcznieją, pękają i uwalniają do środowiska mniejsze cząstki alergenowe o średnicy 2,5 mikometrów. W Polsce pylenie rozpoczyna się najwcześniej w części południowo – zachodniej, a najpóźniej, po około 14 dniach, w części północno-wschodniej kraju.

Analiza aeroalergenów pyłkowych wykazała czterofazowy napływ pyłków.

Pierwszy okres, zwany wczesnowiosennym, trwa zwykle od połowy lutego do połowy maja. Pylą wówczas drzewa okrytozalążkowe takie jak leszczyna, olcha, brzoza, topola, dąb. Pyłki tych roślin znajdują się w powietrzu jeszcze przed wzrostem pierwszych liści. Najsilniej alergizuje pyłek brzozy. Alergen ten wykazuje reakcje krzyżowe z alergenami pyłku olchy i leszczyny, zaś alergen leszczyny reaguje krzyżowo z alergenem grabu.

Drugi okres, późnowiosenny, trwa od połowy maja do początku czerwca. Pylą wówczas między innymi jodła i sosna. Płaszcz woskowy na ziarnach pyłku sosny utrudnia wydostawanie się alergenów sosny z błony wewnętrznej pyłku – dlatego sosna nie uczula – jest natomiast zwiastunem sezonu intensywnej wegetacji roślin i pylenia traw. Wszystkim nam jest dobrze znany obraz żółtego, lepkiego osadu widocznego na kałużach i dachach samochodów w maju – jest to pyłek sosny. Obecność łatwo widocznego pyłku sosny jest wyraźnym sygnałem i ostrzeżeniem dla osób uczulonych na pyłki traw – warto zaopatrzyć się w leki – za ok. 2 tygodnie rozpocznie się sezon pylenia traw. Rzadko uczulają (wbrew powszechnemu mniemaniu) pyłki topoli, która pyli w marcu i kwietniu. Natomiast puch (gniazda nasienne topoli) pojawia się na początku czerwca i pod koniec lata. Są to nieszkodliwe nasiona, działające co najwyżej drażniąco na osoby już z istniejącymi objawami alergii. Obecność „puchu” z topoli zbiega się z obecnością dużej ilości pyłków traw w atmosferze, które choć same niewidoczne – alergizują.

Trzeci okres, letni, trwa od końca maja do połowy lipca. Pylą wówczas trawy. Poszczególne gatunki traw kwitną krótko, ale pomiędzy alergenami traw istnieje wysoka reaktywność krzyżowa. Sprzyja to dłuższej ekspozycji na alergen i występowaniu pełnoobjawowej choroby.

Czwarty okres, jesienny, trwa od połowy lipca do końca września. Pylą wówczas chwasty. Najsilniej z chwastów uczula bylica, której szczyt pylenia przypada na początek sierpnia.

Alergeny pyłków traw są najczęstszą przyczyną kataru siennego w naszym klimacie. U większości osób uczulonych na pyłki traw objawy pojawiają się gdy ich stężenie wynosi co najmniej 50 ziaren w 1 m3 powietrza – w prognozach pyłkowych takie stężenie określane jest jako wysokie. Pylenie roślin jest intensywniejsze w słoneczne, wietrzne dni.

U osób uczulonych na pyłki roślin mogą występować reakcje alergiczne po spożyciu niektórych owoców i/lub warzyw. Najczęściej jest to świąd i pieczenie w jamie ustnej, rzadziej zmiany skórne, katar, kichanie, napady astmy oskrzelowej. Są to tzw. reakcje krzyżowe (czyli reagowanie z alergenem innym, ale o zbliżonej budowie do alergenu, który pierwotnie uczulił). Osoby uczulone na pyłki brzozy bardzo często mają objawy alergiczne po spożyciu orzechów i jabłek, a osoby uczulone na pyłek bylicy – po spożyciu bananów i selera. Podobne reakcje krzyżowe występują po ekspozycji na pyłki innych roślin, np. osoby uczulone na pyłki traw mają objawy, gdy znajdują się w pobliżu pól uprawnych rzepaku.

Reakcje krzyżowe występują u ok. 40 % alergików pyłkowych. Najczęściej dotyczą kilku pokarmów. Ponieważ w sezonie letnim spożywamy więcej surowych owoców i warzyw należy o tym pamiętać, ponieważ część objawów alergicznych może być spowodowana naszym apetytem na nowalijki. Uczulają tylko surowe owoce i warzywa – wyjątkiem jest seler – może uczulać również w postaci gotowanej.

Wskazówki dla chorych w okresie pylenia:

• Śledzenie prognoz dotyczących stężenia pyłku roślin,
• Unikanie terenów o wysokim stężeniu pyłków,
• Unikanie biwakowania i przebywania w namiotach,
• Pozostawanie w domu w okresie ich największego stężenia,
• Zamykanie okien i drzwi przy wysokim stężeniu pyłków,
• Podróżowanie samochodem z zamkniętymi oknami,
• Stosowanie wysokowydajnych filtrów (HEPA) np. w samochodach,
• Noszenie okularów poza domem,
• Wybór na okres wakacji miejsca wolnego w tym czasie od szkodliwego pyłku, np. plaża nadmorska,
• Po powrocie do domu obmycie twarzy i rąk (na skórze osadzają się alergeny pyłku roślin) lub kąpiel i zmiana odzieży,
• Unikanie pokarmów dających reakcje krzyżowe z alergenami pyłku roślin (jabłka, gruszki, czereśnie, orzechy, marchew, młode pomidory),
• Przebywanie z dala od miejsc koszenia trawników,
• Unikanie wietrzenia i suszenia bielizny i ubrania na zewnątrz.

W nocy znacznie więcej pyłków znajduje się na wysokości 5 – 6 piętra lub wyżej, niż na poziomie pięter niższych, stąd wskazane jest zamykanie okien w godzinach nocnych w wyższych budynkach. Małe stężenie pyłków występuje nad morzem ( gdy wieje wiatr od morza). Dla dzieci uczulonych na pyłki roślin wskazane są więc obozy żeglarskie i pobyty nad morzem.

Reakcje krzyżowe – trawy/zboża: owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia, wiśnie), kiwi, melon, arbuz, seler, pomidor, cebula, orzechy (włoskie, laskowe, brazylijskie, ziemne), marchew, seler, groch, soja, burak, mąki (żyto, pszenica, owies), ryż, lateks, pyłki innych roślin: brzoza, drzewo oliwne, rzepak, bylica, słonecznik (również ziarna).

Reakcje krzyżowe – brzoza: owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia, wiśnie, czereśnie), banan, kiwi, lychee, mango, pomarańcza, marchew, ziemniak, seler, soja, pomidor, anyż, curry (mieszanka przypraw), papryka, pieprz, kminek, kolendra, orzechy (włoskie, laskowe, brazylijskie, ziemne), migdały, warzywa strączkowe (np. groch), pyłki innych roślin: buk, dąb, olcha, jesion, leszczyna, kasztan, drzewo oliwne, rzepak, trawy / zboża, bylica.

Reakcje krzyżowe – bylica: owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), kiwi, mango, banan, groch marchew (surowa), seler, pomidor, anyż, curry (mieszanka przypraw), koper, papryka, pieprz, kminek, kolendra, szczypiorek, pietruszka, orzechy (włoskie, laskowe, brazylijskie, ziemne, pistacjowe), ogórek, dynia, sałata, ziarno słonecznika, olej słonecznikowy, rumianek ,lateks, piwo, vermut, miód, pyłki innych roślin: brzoza, drzewo oliwne, ambrozja, rumianek, złocień, słonecznik (również ziarna).

Opracowała: Elżbieta Murawska-Waliszewska