ROZTOCZA KURZU DOMOWEGO

Roztocza należą do gromady pajęczaków o wielkości od kilkuset mikrometrów do 1 mm, występujących w różnych środowiskach, najczęściej w glebie, gdzie odpowiadają za rozkład materiału organicznego. Roztocza są wszechobecne. Do tej pory zidentyfikowano ponad 50 000 gatunków roztoczy, z czego około 150 żyje w naszych mieszkaniach. Większość roztoczy to saprofity, część z nich to pasożyty człowieka lub zwierząt (np. Sarcoptes scabiei wywołujący świerzb), a także szkodniki spożywcze (np. rozkruszek mączny – Acarus siro).

Z punktu widzenia lekarza alergologa roztocza dzieli się na mieszkaniowe, inaczej Roztocza kurzu domowego – Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae (skórożarłoczek skryty) oraz spiżarniane, inaczej magazynowe: Acarus siro, Lepidoglyphus destructor, Glycyphagus domesticus oraz Tyrophagus putrescentia.

Roztocza kurzu domowego mają wielkość od 150 do 300 mikrometrów. Nie mają płuc (są zbyt małe) dlatego oddychają przez cienką skórę pozwalającą na wymianę tlenu i dwutlenku węgla. Z tego powodu łatwą tracą wodę – są bardzo wrażliwe na zmianę temperatury i wilgotności powietrza.

Cykl rozwojowy roztoczy trwa od 3 do 4 miesięcy. Samica składa zwykle około 30 – 50 jaj. W najlepszych dla siebie warunkach roztocza żyją do 500 dni, a samica składa ponad 100 jaj. Optymalne warunki rozwojowe różnią się w zależności od gatunku dla: Dermatophagoides pteronyssinus to temperatura 21 – 28°C, przy wilgotności około 80%, a Dermatophagoides farinae to temperatura około 27°C i wilgotność 55%. Stąd Dermatophagoides pteronyssinus dominuje w domach starych, wilgotnych i chłodniejszych, a Dermatophagoides farinae w nowym budownictwie z centralnym ogrzewaniem. Roztocze mają wiele możliwości adaptacji do zmiennych warunków otoczenia, generalnie jednak niska temperatura i niska wilgotność powietrza zdecydowanie ograniczają ich zdolności do przeżycia i rozmnażania. Liczebność populacji roztoczy zmienia się sezonowo, a szczyt namnażania obserwuje się pod koniec lata i na początku jesieni. Populacja roztoczy maleje wraz z wysokością. Stąd narażenie na alergeny roztoczy jest zdecydowanie mniejsze w miejscowościach wysokogórskich, w warunkach europejskich granicą ilościowego występowania roztoczy jest wysokość 700 m n.p.m.

Roztocze spiżarniane (Acarus siro, Tyrophagus putrescentiae, Lepidoglyphus destructor) wymagają dużej wilgotności środowiska (rzędu 80 – 100%) oraz temperatury około 20 – 25°C. Najczęściej występują w stodołach, składach zboża, siana i słomy. Z tego powodu wydaje się, że alergia na roztocze spiżarniane jest częstsza w populacji rolników. Często alergia ta współistnieje z alergią na roztocze mieszkaniowe.

W praktyce alergeny roztoczy obecne są w otoczeniu chorego przez cały rok. W obrazie klinicznym często dominuje nasilenie objawów na początku sezonu grzewczego, co zapewne wiąże się z unoszeniem kurzu wraz z ciepłym powietrzem i obecnymi w nim alergenami. Niektórzy badacze wiążą większe nasilenie objawów w okresie jesienno-zimowym również z częstszym przebywaniem pacjentów w zamkniętych pomieszczeniach i gorszą wymianą powietrza w budynkach(zamykanie okien). Dość typowe jest również największe nasilenie objawów alergii w godzinach nocnych i porannych, co wynika zapewne z dużej liczby roztoczy i ich alergenów w materacach, poduszkach i meblach tapicerowanych. Pacjenci z uczuleniem na roztocze zgłaszają nasilenie objawów po sprzątaniu(odkurzaniu), w czasie przebywania na strychu, w piwnicy a złagodzenie objawów występuje w czasie wietrzenia pomieszczeń czy przebywania na świeżym powietrzu. W praktyce klinicznej niekiedy spotyka się istotne nasilenie objawów w nietypowych okresach roku, na przykład w sezonie letnim u pacjentów wyjeżdżających na urlop do domków letniskowych i pensjonatów, gdzie często jest wysokie stężenie alergenów roztoczy.

Roztocza są wrażliwe na niską temperaturę , w temp. – 18°C giną w ciągu 8 godzin, są też wrażliwe na promieniowanie ultrafioletowe, po kilku godzinach (co najmniej 3 godz.) ekspozycji dywanu na promieniowanie słoneczne giną w nim wszystkie roztocza.

Głównym pokarmem dla roztoczy jest naskórek ludzki i cząstki organiczne. Człowiek traci w ciągu doby 0,5 – 1,0 g naskórka. 1/3 część doby a przez to i życia spędzamy w łóżku. Znajduje się tam magazyn naskórka. Podczas snu człowiek wyparowuje ok. 500 ml wody a temperatura w materacu zwiększa się o ok. 5°C. Łóżko jest rajem dla roztoczy.

Objawy alergii na roztocza: katar zwłaszcza blokada nosa, kichanie, kaszel, duszność, występujące nieregularnie w ciągu całego roku, często utożsamiane są z przeziębieniami. Są trudne do odróżnienia od „zwykłych” objawów infekcji. Z tego powodu pacjenci trafiają do alergologa często po kilku – kilkunastu kuracjach antybiotykowych.

W przypadku uczulenia na roztocze kurzu domowego zaleca się:

• usunięcie rezerwuarów kurzu, likwidację kap, pokryć meblowych, mebli tapicerowanych,
• częstą wymianę pościeli, materacy, wietrzenie pościeli i materacy,
• pranie w wysokiej temperaturze (minimum 60 st. C) zasłon, bielizny, pościeli, poduszek,
• stosowanie oczyszczaczy powietrza,
• utrzymywanie suchej atmosfery (poniżej 50% wilgotności),
• używanie wysoko wydajnych odkurzaczy z filtrami przeciwroztoczowymi ( filtry HEPA),
• częste wietrzenie i sprzątanie,
• okresowe przechowywanie pluszowych zabawek w niskiej temperaturze (mrożenie),
• stosowanie specjalnych materiałów barierowych do wykonania bielizny pościelowej lub pokrowców na pościel. Zalecano stosowanie poduszek syntetycznych zamiast poduszek z pierza, choć najnowsze badania wykazały, że poduszki syntetyczne znacznie szybciej gromadzą alergen roztoczy (należy je często prać).

Należy również dbać o prawidłowy stan filtrów w nawiewie samochodowym i klimatyzacji.

Dostępne metody postępowania obejmują również stosowanie środków roztoczobójczych – akarycydów. Wśród zalecanych preparatów chemicznych wymienia się:

• • benzoesan benzylu (Allergoff, Acarosan)w stężeniu od 1 do 3% lub dodawany do prania w stężeniu 0,03% (istotne zmniejszenie populacji roztoczy, mechanizm działania obejmuje uszkodzenie narządów suprakoksalnych i obniżenie zdolności do absorpcji wody);
  • kwas taninowy (Acatan):mechanizm działania to denaturacja białek alergenów roztoczy, preparat Acatan jest szczególnie polecany w przypadku współistniejącej alergii na sierść zwierząt;
  • alkohol benzylowy (w stężeniu 3,25% niszczy ponad 90% populacji osobników dorosłych); salicylan fenylu czy olejek herbaciany.

W praktyce ze względu na rozpowszechnienie alergenów roztoczy całkowite unikanie narażenia na alergen nie jest możliwe.

Opracowała: Elżbieta Murawska-Waliszewska